Hình ảnh Lãnh Mỹ A lưu lại trong tôi chỉ là dòng kí ức loáng thoáng mờ nhạt, bởi khi tôi sinh ra và lớn lên nó dường đã “xa”, cả về khoảng cách không gian và thời gian. Trong thời đại của tôi, Lãnh Mỹ A chỉ còn là những câu chuyện, những mảnh ký ức mà thời gian vẫn tiếp tục bào mòn mỗi ngày trôi qua. Tuy nhiên cảm tình của tôi đối với loại lụa đen này thì lại lớn dần qua năm tháng theo cùng những câu chuyện đó.
Khoảng trên năm mươi năm trước, những nơi chốn ăn mặc sang trọng như ở đám cưới, đi xem hát, trong những ngày tết, phụ nữ nào mặc lãnh Mỹ A, người ta biết ngay đó là những người có tiền của. Tuy nhiên, loại lụa đen này thật ra không phải chất liệu mang dòng dõi quý tộc hay cung đình. Người ta vẫn nghĩ thứ lụa đen ấy chỉ để phụ nữ nông thôn mặc thôi. Thời ấy, đất nước ta là một đất nước nghèo, chiến tranh và thiếu thốn, cái ăn còn thiếu trước hụt sau huống chi là cái mặc; người phụ nữ trong gia đình có được chiếc quần may bằng Lãnh Mỹ A là quý hóa lắm rồi.
Lụa Tân Châu nổi tiếng với Lãnh Mỹ A, một trong những loại mặt hàng ” độc nhất vô nhị” mà bất kỳ người phụ nữ miền Nam Việt Nam trong thế kỷ XX cũng mong muốn . Lãnh Mỹ A là một loại lụa dệt bằng tơ tằm, được gia công bằng những công thức độc đáo. Nó không có nhiều màu sắc như những loại vải hiện nay, nó chỉ có một màu đen huyền bóng loáng và không bao giờ phai màu. Điều đặc biệt và cũng là nét đặc trưng cho sản phẩm này chính là khả năng không co giãn và không hút ẩm của nó. Lãnh Mỹ A mặc vào mùa hè thì thoáng mát, mặt vào mùa đông thì ấm áp lạ thường . Dấu hiệu dễ nhận thấy được của những người thợ nhuộm lụa Tân Châu là đôi bàn tay bị nhuốm đen do tiếp xúc với phẩm nhuộm. Nhưng điều đặc biệt ở đây là phẩm nhuộm không phải là những hoá chất được pha chế như hiện nay, nó là nhựa của một loại quả có tên Tiếng Việt là “mặc nưa” hay “mạc nưa”, tên Latin là Diospyros Mollis.Griff và family name là Ebenaceae.
Những quả mặc nưa sau khi thu hái về được loại bỏ những quả chín vì không còn nhựa nữa. Người ta sẽ giã nát mặc nưa bằng cối đá hoặc máy nghiền, sau đó hòa trộn với nước để tạo ra một dung dịch sánh đặc với màu ánh vàng . Dung dịch này sẽ được gạn bỏ chất bã và được dùng để nhuộm lụa Tân Châu.
Lãnh Mỹ A sau khi nhuộm xong được phơi trên những bãi phơi lãnh rất rộng được trải bằng như tàu lá dừa hoặc trồng cỏ. Những tấm lụa được nhúng vào trong dung dịch nước mặc nưa sau đó vắt kỹ đem ra nắng phơi, một ngày có thể nhuộm nhiều lần như thế rồi phơi. Cái đen huyền của nhựa mặc nưa thấm dần vào từng sợi tơ. Công việc này lặp đi lặp lại nhiều ngày nếu như thời tiết bình thường, khoảng 40-45 ngày thì hoàn tất công đoạn nhuộm. Trong khi đó, cách khoảng 5 đến 7 ngày, người thợ nhuộm phải đem những cây hàng (đơn vị tính cho một cây lụa) đi nện (công đoạn bắt buộc khi gia công Lãnh Mỹ A, bởi lẽ sợi vải phải chịu tác dụng lực cơ học lên bề mặt mới tạo độ bóng, bền cho lãnh). Trung bình để nhuộm xong một cây hàng Lãnh Mỹ A phải mất hơn 90 lần vắt nhuộm và phơi nắng. Lãnh sau khi phơi khô được quấn lại thành cuộn tròn và lại đem đi nện. Lúc trước những người thợ nện dùng những cây búa gỗ để nện, nhưng sau này họ sử dụng những máy nện hàng.Thế cũng chưa hết, lụa còn trải qua các giai đoạn hồ và xả nữa mới tạo được một tấm Lãnh Mỹ A tuyệt đẹp mang một sắc đen huyền bóng loáng.
Giờ đây lụa Tân Châu đã không còn như trước nữa, những cảnh phơi lụa trên những cánh đồng, cảnh tất bật khi mưa đến, những câu hát vang cả khúc sông của những cô thiếu nữ xả lụạ chỉ còn trong ký ức. Nhưng những gì lịch sử đã ghi lại là mãi mãi.
(oo)
